دانلود مباحث مقررات ملی ساختمان (آخرین ویرایش)

📑 آخرین تغییرات مباحث مقررات ملی ساختمان

دی 1401: اولین ویرایش مبحث 23 مقررات ملی ساختمان منتشر شد.

شهریور 1401: مبحث 10 مقررات ملی ساختمان ویرایش پنجم (سال 1401) منتشر شد.

23 فروردین 1401: مبحث 7 ویرایش چهارم (سال 1400) و مبحث یازدهم ویرایش سوم (سال 1400) مقررات ملی ساختمان منتشر شد.

29 بهمن 1400: مبحث 11 مقررات ملی ساختمان ویرایش سوم (سال 1400) ابلاغ شد.

📚 معرفی مباحث مقررات ملی ساختمان

مقررات ملی ساختمان مجموعه ای است از ضوابط فنی، اجرایی و حقوقی لازم الرعایت در طراحی، نظارت و اجرای عملیات ساختمانی اعم از تخریب، بازسازی ساختمان، توسعه بنا، تعمیر و مرمت اساسی، تغییر کاربری و بهره‌برداری از ساختمان که به منظور تأمین ایمنی، بهره دهی مناسب، آسایش، بهداشت و صرفه اقتصادی فرد و جامعه وضع می‌گردد.

در حقیقت مقررات ملی ساختمان، مجموعه‌ای از حداقل‌های مورد نیاز و بایدها و نبایدهای ساخت و ساز است که با توجه به شرایط فنی و اجرائی و توان مهندسی کشور و با بهره گیری از آخرین دستاوردهای روز ملی و بین المللی و برای آحاد جامعه کشور، تهیه و تدوین شده است.

🔹 تعریف مقررات ملی ساختمان

مقررات ملی ساختمان عبارت است از مجموعه:

الف) اصول و قواعد فنی که رعایت آن‌ها در طراحی، محاسبه، اجرا، بهره‌برداری و نگهداری ساختمان‌ها، به منظور اطمینان از ایمنی، بهداشت، بهره‌دهی مناسب، آسایش و صرفه اقتصادی الزامی است.

ب) آئین‌نامه کنترل اجرا که حوزه شمول اصول و قواعد آن، ترتیب کنترل اجرای آن‌ها، حدود و اختیارات و وظایف سازمان‌های عهده‌دار کنترل و ترویج این اصول و قواعد در هر مبحث را تعیین می‌کند.

🔹 موضوع مقررات ملی ساختمان

موضوع مقررات ملی ساختمان، عملیات ساختمانی است که به یکی از صورت‌های زیر انجام می شود:

احداث: یعنی برپاکردن ساختمان در روی زمین خالی بهسازی: یعنی امروزی کردن ساختمان موجود، از طریق تغییر تیغه‌بندی و فضاها، نماسازی، تأسیسات مکانیکی و برقی و یا تقویت عناصر باربر با حفظ استخوان‌بندی (پی و عناصر باربر):

بازسازی: یعنی دوباره‌سازی بخش‌های عمده‌ای ازساختمان که در اثر سانحه یا فرسودگی آسیب دیده‌اند.

تغییر کاربری: یعنی تغییر نوع بهره‌برداری از ساختمان، که مستلزم سنجش توان‌های فضائی (معماری)، سازه‌ای، تأسیسات‌مکانیکی و تأسیسات‌برقی، [و تأسیسات ترافیکی] ساختمان موجود برای بهره‌برداری جدید و ایجاد تغییرات لازم در معماری، سازه، تأسیسات مکانیکی و تأسیسات برقی است.

تعمیر: یعنی تعویض اجزاء فرسوده و از کار افتاده ساختمان، گاهی همراه با تغییرات جزئی در فضاها، بدون بهسازی یا با اندکی بازسازی.

تخریب: یعنی خراب کردن تمام یا بخش‌هایی از ساختمان موجود برای احداث، بهسازی، بازسازی، تغییر کاربری، تعمیر یا آزاد کردن زمین زیر ساختمان.

توسعه: یعنی گسترش دادن ساختمان موجود در سطح یا افزودن طبقات به آن.

مراجع تصویب: مرجع ‌تصویب ‌بخشی‌ از مقررات‌ ملی‌ ساختمان‌ که «اصول وقواعد فنی» نام دارد وزارت راه و شهرسازی، و مرجع تصویب بخش دیگر که «آئین نامه کنترل و اجرا» نام دارد هیئت وزیران است.

حوزه شمول: حوزه شمول اجرای مقررات ملی ساختمان محدوده‌های جغرافیائی معین و انواعی از ساختمان است که در جریان تدوین مقررات بر اساس نظرخواهی از مجامع حرفه‌ای ذیربط مخصوصاً سازمان‌های نظام مهندسی ساختمان استان‌ها پیشنهاد شده و پس از تایید وزارتخانه‌های کشور و مسکن و شهرسازی به تصویب هیئت وزیران می‌رسد و به عنوان جزئی از آئین‌نامه کنترل اجرا محسوب و ضمیمه اصول و قوعد فنی می‌گردد. در مناطق جغرافیائی که در حوزه شمول قرار ندارند اجرای مقررات ملی ساختمان توسط شوراهای شهر و روستا با حداقل‌های لازم‌الرعایه قواعد ساختمانی اعمال شود.

🔹 معرفی مدارک فنی ساختمان

مدارک حاوی ضوابط و مقررات فنی بطور کلی شامل دو دسته می‌باشند:

1. ضوابط فنی
2. ضوابط کنترلی

1) ضوابط فنی

مدارکی که اینگونه ضوابط را پیشنهاد می‌کنند، از حیث شکل و محتوا به 3 گروه تقسیم می‌شوند که مشخصات هر گروه از نظر حدود تفصیلی بودن، اجباری یا اختیاری بودن و قلمرو حوزه شمول هر یک با گروه دیگر متفاوت است.

1-1 مقررات ملی ساختمان

مجموعه ضوابطی است که به عنوان یک مبنای حداقل باید در طراحی، اجرا و نگهداری ساختمان توسط طراحان، اجراکنندگان و بهره‌برداران رعایت شود. این ضوابط بر هر گونه عملیات ساختمانی نظیر تخریب، نوسازی، تغییرکاربری، توسعه‌بنا، افزایش یا کاهش طبقات، جابجایی، تعمیر اساسی و نظایر آن حاکم است و دارای اصول مشترک و متحدالشکل‌ در سطح ‌کشور است که به این اعتبار به آن مقررات ملی اتلاق می‌شود. فروع‌ تفصیلی ‌آن ممکن است برحسب مقتضیات محلی و اقلیمی از منطقه‌ای به منطقه دیگر فرق کند.

1-1-1 حدود تفصیل: بسیار محدود است و در آن دستورالعمل‌های مستقیم طراحی و اجرا وجود ندارد، بلکه بصورت کاملاً اجمالی آنچه را که اجباراً باید رعایت شود ذکر می‌کند.

1-1-2 اجبار یا اختیار در استفاده: مقررات ملی ساختمان در قلمرو خود لازم‌الاجراست و به همین جهت لحن آن آمرانه بوده، فاقد جنبه‌های ارشادی و آموزشی است.

1-1-3 قلمرو: قلمرو مقررات ملی ساختمان کل کشور است و باید قابلیت اجرا در کلیه مناطق شهری با هر نوع وضعیت اقتصادی و نیروی انسانی را داشته باشد. لذا در این مقررات تفاوت‌های اقلیمی، اقتصادی و نظایر آن باید رعایت و ملحوظ شود.

1-2 آئین‌نامه‌ها و مشخصات فنی

مدارکی هستند که در آن‌ها دستورالعمل‌های مستقیم برای طراحی، اجرا و نگهداری ساختمان‌ها و کیفیت فنی کارهای ساختمانی را معین می‌کنند. مشخصات آن‌ها به شرح زیر است:

1-2-1 حدود تفصیل: این ضوابط و دستورالعمل‌ها به میزانی که اقتضای موضوع باشد، تفصیلی خواهد بود و در آن‌ها توضیحاتی برای روشن شدن مواد و ضوابط مندرج در مقررات ملی ساختمان ارائه می‌شود.

1-2-2 اجبار یا اختیار در استفاده: آئین‌نامه‌ها و مشخصات فنی به خودی خود اجباری نیستند، مگر آنکه در مدارک قانونی دیگر (نظیر مقررات ملی ساختمان) به آن‌ها ارجاع داده شود از این طریق تمام یا بخشی از آن‌ها به میزانی که در مقررات ‌ملی ومدارک لازم‌الاجرای دیگر ذکرشده، اجباری خواهدبودیا اینکه در قانون خاصی، آئین‌نامه‌ها الزامی گردند.

1-2-3 قلمرو: قلمرو حاکمیت آئین‌نامه‌ها و مشخصات فنی، تابع مدارک قانونی است که آن‌ها را الزام می‌کند، در غیر اینصورت فاقد قلمرو خواهد بود.

1-3 استانداردها

استانداردها حاوی ضوابطی برای 3 نوع الزام خاص می‌باشند:

• الف) ارائه ضوابطی برای تعیین حداقل مرغوبیت کالاها و مواد و مصالح و اجزاء و قطعات ساختمانی
• ب) ارائه روش‌های آزمایش و کنترل کیفیت مواد و مصالح
• ج) ارائه آیین کاربرد و نحوه استفاده از مواد و مصالح

1-3-1 حدود تفصیل: استانداردها تفصیلی‌ترین نوع مدارک فنی هستند و نباید هیچگونه سکوت و ابهامی در تعیین مشخصات کالاها و روش‌های آزمایش در آن‌ها مشاهده شود.

1-3-2 اجبار یا اختیار در استفاده: استانداردها به خودی خود اجباری نیستند، مگر آنکه مکانیزم‌های قانونی جداگانه‌ای آن‌ها را اجباری کنند.

1-3-3 قلمرو: قلمرو استانداردها کل کشور است، مگر آنکه در مدارک دیگری تعیین شود. در کنار مدارک فوق، مدارک ارشادی و آموزشی نیز وجود دارد که برخی از آن‌ها عبارتند از:

1-4 شرح و تفسیر

در این مدارک به شرح و بسط مدارک یادشده فوق می‌پردازند. بندهای مختلف مباحث مقررات ملی یا آئین‌نامه‌ها و مشخصات فنی بطور مشروح بررسی می‌شود و جزئیات اجرائی و طراحی برای نیل به هدف اصلی مدرک مورد بررسی، بطور کامل بیان می‌شود و از نظر خصوصیات سه‌گانه یادشده، تابع مدارک اولیه خواهد بود.

1-5 مدارک اقناعی

این مدارک اختصاص به ارائه راه‌کارها و راه‌حل‌های مختلف طراحی و اجرا برای حصول به هدف مدارک فنی و برآورده ساختن هر یک از بندهای آن دارد. در برخی موارد ممکن است راه‌کارهای مختلفی ارائه شود و حتی مثال‌های توضیحی نیز ذکر گردد (راهنماها از این نوع مدارک هستند). خصوصیات سه‌گانه این مدارک نیز تابع مدارک اولیه خواهد بود.

2) ضوابط کنترلی

2-1 نظامات اداری

مجموعه مدارکی هستند که ضمن فراهم ساختن ضمانت اجرایی برای مدارک فنی لازم‌الاجرا نظیر مقررات ملی ساختمان، روابط عناصر دخیل در امر ساخت و ساز و مراحل قانونی اقدامات احداث، توسعه بنا، تغییر کاربری و سایر موارد مربوط به ساختمان را بیان می‌کنند. بخشی از نظامات اداری ممکن است به عنوان مقررات ملی ساختمان ملحوظ شود.

2-1-1 حدود تفصیل: نظامات اداری بطور تفصیلی تهیه می‌شود، به نحوی که کلیه روابط و ضوابط قانونی در آن تعیین شده باشد.

2-1-2 اجبار یا اختیار در استفاده: این مدارک نه تنها لازم‌الاجرا هستند، بلکه خود ناظر بر اجرای سایر مدارک لازم‌الاجرا نیز می‌باشند، بنابراین جزء مدارک اجباری هستند.

2-1-3 قلمرو: قلمرو نظامات اداری کل کشور است و در صورت لزوم مقررات منطقه‌ای ویژه‌ای نیز با توجه به مسائل اقلیمی، اقتصادی و نظایر آن پیش‌بینی خواهد شد.

2-2 فهرست‌های بازبینی (چک لیست‌ها)

برگ‌هایی هستند که بطور خلاصه چگونگی اجرای هر یک از مدارک لازم‌الاجرا و کاربرد بندهای آن در طراحی، اجرا و… ساختمان در آن‌ها ذکر‌ می‌شود. بررسی، عمدتاً ‌جنبه ‌پاسخگویی‌ به ‌خواسته ‌فهرست را دارد.

2-2-1 حدود تفصیل: فهرست‌های بازبینی بصورت اختصاری تهیه می‌شود و حداکثر از چند برگ تجاوز نمی‌کند، اما دامنه وسعت محتوای آن‌ها، کل مدارکی است که کنترل آن مورد نظر است.

2-2-2 اجبار یا اختیار در استفاده: این امر برای فهرست بازبینی هر یک از مدارک فنی توسط نظامات اداری مشخص می‌شود. اما فهرست‌های بازبینی عموماً اجباری هستند.

2-2-3 قلمرو: قلمرو فهرست‌های بازبینی قلمرو مدارک اصلی آن‌هاست.

2-3 استانداردهای ترسیم و ارائه مدارک ساختمانی

این استانداردها، روش‌های ترسیم و ارائه نقشه‌ها و مشخصات مختلف و ارائه سایر مدارک ساختمانی از جمله دفترچه‌های محاسبات و گزارش‌های فنی مانند گزارش مکانیک خاک را یکسان می‌سازد.

2-3-1 حدود تفصیل: این حدود در مورد استانداردهای یادشده به گونه‌ای است که کلیه ترسیمات، نقشه‌ها و مدارک را پوشش دهد. به عبارت دیگر باید کاملاً تفصیلی باشد.

2-3-2 اجبار یا اختیار در استفاده: به لحاظ لزوم رعایت رویه واحد در ارائه نقشه‌ها، مشخصات و مدارک فنی ساختمان، رعایت این استانداردها اجباری است.

2-3-3 قلمرو: قلمرو این استانداردها کل کشور است و بر کلیه طرح‌ها، نقشه‌ها، دفترچه‌های محاسبات و گزارش‌های فنی به هر منظوری که تهیه شود حاکم می‌باشد.